” श्रावण मासी हर्ष मानसी हिरवळ दाटे चोहिकडे, क्षंणात येते सर सर शिरवे क्षंणात फिरुनि ऊन पडे ”
या ओळी प्रमाणे श्रावणात कधी ऊन तर कधी पाऊस पडतो.तसेच सगळीकडे हिरवळ दिसून येते.तसेच वेगवेगळ्या प्रकारची फुलेही सर्वत्र उमलेली दिसतात.
श्रावण निसर्गचक्र आणि परंपरा या दोन्ही दृष्टीने श्रावणाला महत्व आहे. चार्तुमासातील श्रेष्ठ महिना म्हणून श्रावणाचे वर्णन केले जाते. आषाढी अमावस्या दीपपूजन तथा दिव्याची आवस झाली की व्रतवैकल्यांना सुरुवात होते आणि वातावरणही बदलते. या महिन्यात शाकाहार खाण्यास ऊन-पावसाचा खेळ सुरू होतो. श्रावण आणि श्रवण यांचा अनुबंध फार पुरातन आहे.
आंतरराष्ट्रीय योग दिवस -२१ जून
श्रावण हा श्रवणभक्तीचा महिना होय. श्रावणात अनेक शिवमंदिरांमध्ये कीर्तन सप्ताहांचे आयोजन केलेले असते. श्रावणी सोमवारी हमखास या शिवमंदिरांमधून कीर्तने होतात. देवांचा देव म्हणजे महादेव. श्रावण महिन्यात संपूर्ण भारतात प्रत्येक मंदिरात घरात हर हर महादेव असे स्वर आपल्या कानावर पडतात.
श्रावणातल्या प्रत्येक सोमवारी सर्व महादेव मंदिरात महादेवाचे पूजन एका विशिष्ठ पद्धतीने केले जाते. याचे कारण म्हणजे श्रावण महिन्यात शिव आणि पार्वती यांच्या पूजनाचे महत्व हिंदू ग्रंथांमध्ये खूप अधिक प्रमाणात वर्णन केले आहे. श्रावण महिन्यातील महादेवाच्या पूजेला खूप फलदायी मानले गेले आहे. याचे एक कारण म्हणजे श्रावण महिन्याला शंकराच्या उपासनेचा महिना असे सांगितले आहे.
श्रावण महिना चातुर्मासात श्रेष्ठ आणि पवित्र मानला जातो. म्हणुनच या महिन्यात सण व्रतवैकल्ये जास्त असतात. आणि म्हणूनच या महिन्यात मांसाहार पूर्णपणे वर्ज्य मानला जातो. श्रावणी सोमवार, प्रदोष याच महिन्यात असतात. महिन्याभराच्या या आनंदोत्सवाची सुरूवात होते शिवामूठच्या व्रताने. दर सोमवारी तांदूळ, तीळ, मूग, जव आणि सातू अशा क्रमाने शंकराच्या पिंडीवर मुठीने धान्य वाहतात.
नवविवाहीत महिलांनी पाच वर्षापर्यंत हे व्रत करण्याची परंपरा आहे. अशाच प्रकारे परंपरेने केल्या जाणाऱ्या फासकी व्रतात पसाभर तांदूळ शंकराची पिंड आणि नंदीला वाहतात. श्रावणी सोमवार प्रमाणेच श्रावणी मंगळवार सुद्धा तितकाच महत्त्वाचा आहे. या दिवशी नववधु तसेच इतर महिला हळदी कुंकू, तसेच मंगलागौरीचे व्रत साजरे करतात.
शुक्ल पक्षातील पंचमीला नागपंचमीचा सण येतो. नाग बिळातील उंदरांना नष्ट करणारा असल्याने तो शेतकऱ्यांचा मित्र असतो. म्हणून त्याची पुजा करतात. त्याला इजा होऊ नये म्हणून या दिवशी जमीन खणत नाही किंवा नांगर चालविला जात नाही. वारुळाला जावून नागाचे दर्शन घेण्याची प्रथा आहे. महिला या दिवसाला ‘झोकापंचमी’ म्हणूनही संबोधतात.
शुक्ल पक्षातील पौर्णिमेला ‘नारळी पौर्णिमा’ म्हणून ओळखले जाते. समुद्र किनारी राहणाऱ्या कोळी बांधवांसाठी हा खास सण. ‘समिंदराला’ या दिवशी प्रेमाने नारळ अर्पण केला जातो. रंगबेरंगी पारंपरिक पोशाखाने समुद्र किनारा फुलतो. नारळ अर्पण करून नव्या मोसमासाठी होडी समुद्रात सोडण्याची प्रथा आहे.https://www.ejanseva.com/raksha-bandhan-narali-purnima/
महिलांसाठी या दिवसाचे खास महत्व आहे. भारतीय संस्कृतीत भाऊ-बहिणीच्या नात्याचं असलेलं महत्व अधोरेखित करणारा हा दिवस. भावाला राखी बांधल्यावर त्याच्याकडून मिळणारी ओवाळणी तिला लाखमोलाची वाटते. भावालाही बहिणीच्या हातचा गोड घास तृप्त करणारा असतो. या सणाच्या निमित्ताने सीमेवर लढणारे सैनिक, अंधशाळा तसेच अनाथालयातील मुले, मनोरुग्णालयातील रुग्ण, जेलमधील कैदी बांधव आदींना राखी बांधून सामाजिक ऋणानुबंध जोडण्याचे चांगले प्रयत्न या सणाच्या निमित्ताने करता येतात.
शिळसप्तमीची अग्नीदेवाची आणि सप्तर्षींची आंब्याच्या रोपाने पुजा झाली की ‘गोविंदा आला रे आला..’ चा जल्लोष सुरू होतो. श्रावण वद्य अष्टमीला श्रीकृष्ण जन्माच्या पुढच्या दिवशी गोकुळ अष्टमी येते. काळानुसार उत्सवाचे स्वरूप व्यापक होत असले तरी याच्या सांस्कृतिक गाभ्याला धक्का लागणार नाही याची काळजी मात्र सर्वांनीच घ्यायला हवी.वेगवेगळे सण आणि उत्सव माणसांना एक सुत्रात बांधतात. विविधरंगाने नटलेला श्रावणही हाच संदेश देत आपला निरोप घेतो. https://www.ejanseva.com/festival-of-gokulashtami/
धार्मिक कार्ये –
१) प्रत्येक सोमवारी – शिवपूजन
२) प्रत्येक मंगळवारी – मंगलागौरीचे पूजन
३) प्रत्येक बुधवारी – बुधाचे पूजन
४) प्रत्येक गुरुवारी – बृहस्पतीचे पूजन
५) प्रत्येक शुक्रवारी – देवीचे पूजन
६) प्रत्येक शनिवारी – शनि-मारुति-अश्वत्था(पिंपळा)चे पूजन
७) प्रत्येक रविवारी – आदित्याचे पूजन
शिवाय –
शुक्ल व कृष्ण एकादशी – वैष्णवांचा उपवास
द्वादशीला पारणे
कृष्ण चतुर्थीला – संकष्ट चतुर्थीला गाणपत्यांचा उपवास
विशेष दिवस –
– श्रावण शुक्ल पंचमी (नागपंचमी) – नागपूजन
– श्रावणी पौर्णिमा (नारळी पौर्णिमा, राखी पौर्णिमा, पोवती पौर्णिमा)
– श्रावणी (वैदिकांसाठी)
– श्रावण कृष्ण सप्तमी-अष्टमी (श्रीकृष्ण-जन्माष्टमी)
– श्रावणी अमावस्या (पिठोरी अमावस्या)
